Blog

Στρατηγήµατα, ∆ολιότητες και ∆ιεθνές ∆ίκαιο

Αντιναυάρχου ε.α. ∆ρα Στυλιανού Χαρ. Πολίτη 10

Αν εξετάσουµε την έννοια της δολιότητας στις πολεµικές επιχειρήσεις µε την ευρεία και ουσιαστική έννοια του όρου δεν µπορούµε να µην παραδεχθούµε ότι σ’ αυτή εντάσσεται κάθε είδους τέχνασµα στη διάρκεια της µάχης. Αντίθετα µε την τυπική της έννοια εκεί εντάσσονται µόνο αυτά τα τεχνάσµατα που απαγορεύονται από το δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων. Με αυτό τον τρόπο µπορούµε να πούµε ότι σύµφωνα µε τη θεωρία του δικαίου έχουµε δύο ειδών τεχνάσµατα: τα νόµιµα που είναι τα στρατηγήµατα και τις δολιότητες που είναι παράνοµες. Κατά συνέπεια η σχέση µεταξύ στρατηγήµατος και δολιότητας είναι σαφέστατη. Σκοπός και στις δύο περιπτώσεις είναι η εξαπάτηση του εχθρού µε µια βασική διαφορά. Το στρατήγηµα δεν χρησιµοποιεί απαγορευµένες από το διεθνές δίκαιο ενέργειες. Η δολιότης κάνει ακριβώς το αντίθετο. Αυτό όµως είναι ένα παράδοξο στοιχείο του διεθνούς δικαίου, αφού παρουσιάζονται πράξεις που αποσκοπούν στην εξαπάτηση άλλοτε σαν νόµιµες και άλλοτε σαν παράνοµες. ∆εν θα πρέπει να µας παραξενεύει όµως γιατί από τη φύση του το δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων εµφανίζεται στο σύνολο του, σαν σχήµα οξύµωρο καθώς είναι το δίκαιο που διέπει τον πόλεµο, δηλαδή µια παράνοµη κατάσταση. Έχοντας υπόψη µας λοιπόν τη θεωρία και ειδικά τις Γενικές Αρχές του δικαίου των ενόπλων συγκρούσεων µπορούµε εύκολα να διακρίνουµε τη διαφορά µεταξύ στρατηγήµατος και δολιότητας έχοντας κατά νου τι απαγορεύεται από τις διεθνείς συµβάσεις αλλά και τι δεν συνάδει µε την Αρχή του Ιπποτισµού (Chivalry) που είναι µια από τις τρεις βασικές Γενικές Αρχές του δικαίου του πολέµου. Σηµαντικό είναι το άρθρο 37 του Προσθέτου Πρωτοκόλλου Ι στις Συµβάσεις της Γενεύης του 1949 που απαγορεύει τη χρήση δόλου. Ειδικότερα µάλιστα απαγορεύει τη χρήση δόλου για το φόνο, τον τραυµατισµό και τη σύλληψη του αντιπάλου όπως και κάθε ενέργεια που δηµιουργεί γενικά ένα αίσθηµα εµπιστοσύνης, για να κάνει τον αντίπαλο να νοµίσει ότι υποχρεούται να παράσχει προστασία και στην πραγµατικότητα αποσκοπεί στην εξαπάτηση του. Το ίδιο άρθρο όµως δεν απαγορεύει τα τεχνάσµατα του πολέµου (ruses of war), δηλαδή τις ενέργειες που χωρίς να παραβιάζουν κανένα κανόνα του διεθνούς δικαίου, αποσκοπούν στην παραπλάνηση του αντιπάλου ή την παρότρυνσή του σε απερίσκεπτες ενέργειες. Οι στρατιωτικοί ελιγµοί στο πεδίο της µάχης, η απόκρυψη των στρατευµάτων ή και πλοίων και η αιφνιδιαστική τους επέµβαση, η νόµιµη δράση των υποβρυχίων, η χρήση από τους µαχητές υλικών παραλλαγής και η προσθήκη στην αµφίεση τους φυτών από την εποχιακή χλωρίδα για να µη διακρίνονται από το περιβάλλον, οι παραπλανητικές κινήσεις των πολεµικών πλοίων, η αφή σ’ αυτά παραπλανητικών φώτων(5), η έκδοση παραπλανητικών σηµάτων που θα υποκλαπούν από τον εχθρό καθώς και η µε κάθε άλλο τρόπο διοχέτευση ανακριβών πληροφοριών που θα τον οδηγήσουν σε εσφαλµένες εκτιµήσεις αποτελούν στρατηγήµατα. Το ίδιο ισχύει και για την ηλεκτρονική παραπλάνηση που είναι ένα είδος “παραλλαγής”, όπως και οι ηλεκτρονικές παρεµβολές που χρησιµοποιούνται για την άµυνα από κατευθυνόµενα βλήµατα ή γενικά για την παρεµπόδιση της χρήσεως του ηλεκτρονικού φάσµατος από τον εχθρό. Αντίθετα δολιότης µπορεί να χαρακτηρισθεί η παραπειστική χρήση των συµβόλων που είναι καθιερωµένα για να διακρίνουν ότι απολαµβάνει προστασία σύµφωνα µε το δίκαιο του πολέµου. ∆ηλαδή η χρήση από µάχιµες µονάδες ή µαχητές των συµβόλων του Ερυθρού Σταυρού, θρησκευτικών συµβόλων κ.λ.π., η δόλια αίτηση ελέους, δηλαδή για παράδειγµα, το να προσποιηθεί κάποιος ότι παραδίδεται και την κατάλληλη στιγµή αυτός ή κρυµµένος συνεργός του να εξαπολύσει επίθεση εναντίον αυτών που προσέρχονται να τον συλλάβουν και η καταδροµή µε πλοία που εµφανίζονται σαν εµπορικά. ∆ολιότης είναι επίσης και η παράβαση των όρων παράδοσης καθώς και πολλές άλλες ενέργειες που ούτε µπορούµε να καταγράψουµε αυτές που έχουν συµβεί ούτε να προβλέψουµε αυτές που θα µπορούσαν να συµβούν στο µέλλον. Καλό είναι στο σηµείο αυτό να αναφέρουµε επιγραµµατικά και µόνο µερικά παραδείγµατα από την Ιστορία. Με στρατήγηµα ο Μιλτιάδης πέτυχε αιφνιδιαστική διπλή υπερκέραση των Περσών στο Μαραθώνα. Στρατήγηµα ήταν και η διοχέτευση πληροφοριών στους Πέρσες από τον ίδιο τον στρατηγό των Αθηναίων Θεµιστοκλή. Αυτές οι πληροφορίες τους οδήγησαν σε εσφαλµένες ενέργειες µε αποτέλεσµα τη νίκη στη Σαλαµίνα. Οι Αθηναίοι στρατηγοί(6) Θρασύλος και ∆ιότιµος στις επιχειρήσεις του Πελοποννησιακού Πολέµου έδεσαν τα πλοία ανά δύο υψώνοντας ιστία µόνο στο ένα για να φαίνεται από µακριά µισή η δύναµη του στόλου. Ο Αλκιβιάδης στη ναυµαχία του Κυζίκου(7) απέκρυψε τα µισά πλοία του στόλου του και µε τα υπόλοιπα παρέσυρε το σπαρτιάτη αντίπαλο του Μίνδαρο στην ανοικτή θάλασσα µε όλα τα πλοία του. Την κατάλληλη στιγµή απέπλευσαν από τον όρµο όπου ήταν κρυµµένα τα υπόλοιπα και τον αιφνιδίασαν. Ο Αριστείδης για να παραπλανήσει το ∆ιονύσιο που πολιορκούσε την Καυλωνία(8) έσβησε τη νύκτα όλα τα φώτα στα πλοία του και τοποθέτησε άλλα πάνω σε πλωτήρες που τους άφησε στη θάλασσα να παρασυρθούν από το ρεύµα. Τα πλοία του ∆ιονυσίου κινήθηκαν προς τους φωτεινούς πλωτήρες ενώ τα πλοία του Αριστείδη κινήθηκαν προς άλλη κατεύθυνση και αποµακρύνθηκαν. Ο βασιλιάς Τήµενος της Αργολίδας θέλοντας να καταλάβει το Ρίο διοχέτευσε στους Πελοποννήσιους ψευδείς πληροφορίες ότι δήθεν ναυλοχεί µε το στόλο του στη Ναύπακτο και η πρόθεση του είναι να πλεύσει στον Ισθµό. Οι Πελοποννήσιοι κάνοντας εσφαλµένη εκτίµηση καταστάσεως έσπευσαν στον Ισθµό αφήνοντας το Ρίο 11 αφύλακτο. Ο Αθηναίος στρατηγός Κώνων χρησιµοποίησε πλοίο όµοιο µε το δικό του και µε τα δικά του διακριτικά σηµεία τοποθετώντας το στην αντίθετη κατεύθυνση σε σχέση µε τη δική του θέση. Ο εχθρός νοµίζοντας ότι αυτό είναι η ναυαρχίδα συγκέντρωσε εκεί τις δυνάµεις του για να δεχθεί αιφνιδιαστική επίθεση από άλλη κατεύθυνση και να νικηθεί. Ο στρατηγός Επαµεινώνδας δηµιούργησε από τη νύκτα πυκνό καπνό σαν οµίχλη για να διέλθει το στράτευµα του αθέατο από τη γέφυρα του Σπερχειού που την επιτηρούσαν από µακριά οι Θεσσαλοί.(9) Χαρακτηριστική περίπτωση δολιότητας που αναφέρεται σαν “στρατήγηµα” από τον Πολύαινο, είναι η ανακατάληψη του Γυθείου το 362 από το σπαρτιάτη στρατηγό Ίσαδα. Πολεµιστές µε κρυµµένα εγχειρίδια εµφανίσθηκαν σαν αθλητές εισερχόµενοι στην πόλη που βρισκόταν στην κατοχή των Θηβαίων. Επειδή οι Αρχαίοι Έλληνες τιµούσαν ιδιαίτερα του αθλητές τους δέχθηκαν ανύποπτοι µε ενθουσιασµό. Την κατάλληλη στιγµή οι δήθεν αθλητές όµως τους επετέθησαν φονεύοντας απροετοίµαστους και άοπλους τους εχθρούς τους. Παραδείγµατα υπάρχουν και στη νεώτερη Ιστορία µας Ο σηµαντικότερος ήρωας της Ελληνικής Επαναστάσεως Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, χρησιµοποίησε πολλές φορές στρατηγήµατα. Στη µάχη των ∆ελβενακίων για παράδειγµα, χρησιµοποίησε ιµατισµό πάνω σε πασσάλους µε τέτοιο τρόπο που να φαίνεται ότι υπάρχουν µαχητές. Με αυτό το τέχνασµα εξαπάτησε τον Μαχµούτ Πασά, το γνωστό “∆ράµαλη” και νίκησε την πανίσχυρη στρατιά του. Στην περίοδο του Β’ Παγκοσµίου Πολέµου χρησιµοποιήθηκαν τα “µεταµφιεσµένα” πλοία που έφεραν πυροβόλα και ανθυποβρυχιακό εξοπλισµό (antisubmarine equipment). Ήταν το δόλωµα για να προσελκύουν τα γερµανικά υποβρύχια κυρίως από τους Βρετανούς. Στο Ηνωµένο Βασίλειο έφεραν την κωδική ονοµασία “Q-ships” και ήταν επίσης γνωστά σαν “Πλοία ∆ολώµατα” (Decoy Vessels), “Πλοία Ειδικών Υπηρεσιών” ( Special Service Ships) και “Μυστηριώδη Πλοία” (Mystery Ships). Τα αντίστοιχα πλοία των Γερµανών τα αποκαλούσαν “Επιδροµικά Εµπορικά Πλοία” (Merchant Raiders). Τέτοια ήταν τα “ORION”, “PYTHON”, “KORMORAN” και το “ATLANTIS”, που έφεραν όλα τα εξωτερικά γνωρίσµατα του εµπορικού πλοίου. Προσέγγιζαν ανυποψίαστα πλοία και την κατάλληλη στιγµή αποκάλυπταν τα πυροβόλα τους για να τα αιχµαλωτίσουν ή για να τα βυθίσουν. Απ αυτά, το τελευταίο, δηλαδή το “ATLANTIS”, µε Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Bernhard Rogge, είναι το πιο γνωστό λόγω της εξαιρετικά µεγάλης εγκληµατικής του δράσεως. Όπως είναι γνωστό σύµφωνα µε το 2ο άρθρο της Συµβάσεως της Χάγης του 1907, όταν τα εµπορικά πλοία µετατρέπονται σε πολεµικά, οφείλουν να φέρουν τα εξωτερικά διακριτικά σηµεία των πολεµικών πλοίων της εθνικότητας τους. Το γεγονός ότι στην Ιστορία πολλές φορές έχουν χρησιµοποιηθεί δήθεν αθώα εµπορικά πλοία σε ρόλο επιδροµικού, όπως στην περίπτωση που αναφερόµεθα ή στην περίπτωση των βρετανικών πλοίων ταχείας µεταµφιέσεως “Q”, δεν µπορεί να µας πείσει ότι αυτή η πρακτική συνοδεύεται από την απαραίτητη opinio juris που θα δικαιολογούσε τέτοιες ενέργειες.(10) Επίσης καλό είναι να θυµηθούµε ότι σύµφωνα µε το δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων, η αρχή της αµοιβαιότητας δεν θα πρέπει να έχει εφαρµογή ούτε και στην περίπτωση που ο αντίπαλος χρησιµοποιεί τη δολιότητα(11). Ο προβληµατισµός µας όµως είναι στο εάν η δολιότης µπορεί να χρησιµοποιηθεί για ανταπόδοση δολιότητας στο πλαίσιο αντιποίνων. Εκτιµώ ότι αυτό µπορεί να γίνει αποκλειστικά και µόνο εναντίον στρατιωτικών στόχων και κάτω από ενδεδειγµένες προϋποθέσεις. Γενικά υπάρχουν πολλά παραδείγµατα από την Ιστορία και είναι γνωστό σε όλους µας ότι σχεδόν όλοι οι στρατοί έκαναν χρήση στρατηγηµάτων αλλά και δολιοτήτων. Στο µέλλον όµως η δολιότητα πρέπει να εξαφανισθεί από τη µάχη, διότι αναµφίβολα αποτελεί έγκληµα πολέµου. Βέβαια η εξαπάτηση του εχθρού θα εξακολουθήσει να αποτελεί σηµαντικό παράγοντα της επιτυχηµένης στρατηγικής. Το γεγονός αυτό όµως δεν µπορεί να παρακάµπτει την σηµαντικότατη υποχρέωση µας για πιστή εφαρµογή εθιµικών και συµβατικών κανόνων του δικαίου του πολέµου ούτε και να µας αποµακρύνει από την τήρηση της Αρχής του Ιπποτισµού. Η δολιότητα σαν έγκληµα πολέµου, θα πρέπει να ενταχθεί στη δικαιοδοσία του ∆ιεθνούς Ποινικού ∆ικαστηρίου όχι µόνο σαν παράβαση διατάξεων των συµβάσεων που ισχύουν σήµερα αλλά και σαν µια σοβαρή παραβίαση των εθιµικών κανόνων. 1. Τοποθεσία κοντά στα αρχαία Άρβηλα, τη σηµερινή πόλη Ερµπίλ του βορείου Ιράκ κοντά στον ποταµό Τίγρη. Το όνοµά της σηµαίνει καταυλισµός καµήλων. Εκεί, το 331 π.Χ., έγινε µία από τις σηµαντικότερες µάχες µεταξύ των Ελλήνων, µε βασιλιά τον Μέγα Αλέξανδρο και των Περσών, µε βασιλιά το ∆αρείο Γ’. Νικητές ήταν οι Έλληνες 2. Ο Sextus Julius Frontinus, Ρωµαίος στρατιωτικός και µηχανικός. Γεννήθηκε περί το 35 µ.Χ. και πέθανε περί το 103 µ.Χ. Κατέλαβε σηµαντικά δηµόσια αξιώµατα και διετέλεσε Έπαρχος, και ∆ιοικητής. Συνέγραψε διάφορα έργα τεχνικά σχετικά µε την ύδρευση της Ρώµης και τη συντήρηση του δικτύου, θεωρητικά για τη στρατηγική καθώς και για την στρατιωτική πειθαρχία και την ηθική συµπεριφορά του στρατιώτη στον πόλεµο. Το σηµαντικό έργο του µε τίτλο: Στρατηγήµατα, (The Stratagems) έχει µεταφρασθεί το έτος 1986 από το Στρατηγό, Γ. Ευαγγελάτο, αλλά δεν έχει εκδοθεί µέχρι σήµερα. 3. Μεγάλος Έλληνας δικανικός ρήτορας στην Ρώµη. Η οικογένεια του καταγόταν από τη Μακεδονία. Γεννήθηκε τον 2ο µ.Χ. αιώνα στη Νικοµήδεια, το σηµερινό Izmit. Τη συλλογή των στρατηγηµάτων την αφιέρωσε στους Αυτοκράτορες Μάρκον Αντωνίνον και Λεύκιον Ουήρον. 4. Το πιθανότερο είναι ότι η Τροία καταλήφθηκε µε χρήση εξελιγµένης πολιορκητικής µηχανής. Σύγχρονοι µελετητές αµφισβήτησαν µε σοβαρά επιχειρήµατα όσα γράφει ο Όµηρος για το ∆ούρειο Ίππο. Το ίδιο είχε αµφισβητήσει και ο Παυσανίας. Βλ. ΛΙΣΜΑΝΗ ∆., “Παραλειπόµενα της Ναυτικής Προϊστορίας, Μύθοι και Αλήθειες”, Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 555, ∆εκέµβριος 2005- Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2006, σελ. 195-7. 5. Η ποσότητα των φώτων καταστρώµατος στα πλοία, δεν αποτελεί εξωτερικό γνώρισµα του πολεµικού πλοίου. Κατά συνέπεια η µετακίνηση τους ή η αύξηση τους ή η ελάττωση τους δεν µπορεί να θεωρηθεί παράνοµη. 6. Στην Αρχαία Αθήνα δεν υπήρχε διάκριση στρατηγού και ναυάρχου. Υπήρχαν µόνο στρατηγοί που διοικούσαν οι ίδιοι πότε τον στρατό ξηράς και ποτέ το ναυτικό. 7. Σηµαντική Ελληνική πόλη στη νοτιοανατολική πλευρά της οµώνυµης χερσονήσου παρά τον Ελλήσποντο (∆αρδανέλια). Στη ναυµαχία της Κυζίκου το 410 π.Χ. κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεµο, οι Αθηναίοι κατέστρεψαν ολόκληρο τον πελοποννησιακό στόλο. 8. Αποικία Πελοποννησίων στη Καλαβρία της Σικελίας, το σηµερινό Monasterace marina. 9. Βλ. ΖΑΧΑΡΗ Β. “Στρατηγήµατα”, ∆ιατριβαί επι Στρατιωτικών Θεµάτων Γενικού Ενδιαφέροντος, έκδοση Σ.Σ.Ε., Αθήναι 1954, σελ. 94 et seq, ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ Γ., “Πολυαίνου Στρατηγήµατα” Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, µηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθµός 4 και 5, τεύχη Απριλίου και Μαΐου 1961 και ΙΩΑΝΝΙ∆ΟΥ Κ. Ε., Η Ναυτική Τακτική των Αρχαίων Ελλήνων, Ιούλιος Αύγουστος, Αθήνα 2005, σελ. 47- 59. 10. Παρ’ όλα αυτά και είναι απορίας άξιο ότι ο Bernhard Rogge όχι µόνο δεν καταδικάσθηκε από ∆ιεθνές ∆ικαστήριο όπου παραπέµφθηκε αλλά και εξελίχθηκε µέχρι το βαθµό του Αντιναυάρχου! 11. Cf. U.S.N., The Commander’s Handbook on the Law of Naval Operations, p. 6-3. όπου στην παράγραφο 6.2.4. αναγράφεται ότι: Reciprocity: Some obligations under the la w of armed conflict are reciprocal in that they are binding on the parties only so long as both sides continue to comply with them. Α major violation by one side will release the other side from all further duty to abide by that obligation. The concept of reciprocity is not applicable to humanitarian rules of law that protect the victims of armed conflict, that is, those persons protected by the 1949 Geneva Contentions. 1