Blog

* Του Μπάρι Άιχενγκριν,
Η αβεβαιότητα που περιέγραφε ο Γκάλμπρειθ, πριν 40 χρόνια, μοιάζει με σιγουριά.
Το έτος 2017 θα σηματοδοτήσει την 40η επέτειο από τη δημοσίευση του βιβλίου Η εποχή της Αβεβαιότητας τουΤζον Κένεθ Γκάλμπρεϊθ. Σαράντα χρόνια είναι μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά αξίζει τον κόπο, κοιτάζοντας πίσω, να θυμηθούμε για πόσα ήταν αβέβαιοι, ο Galbraith και οι αναγνώστες του.

Το 1977, όπως έγραφε ο Galbraith, ο κόσμος ακόμη συνερχόταν από τις συνέπειες του πρώτου «σοκ των τιμών του πετρελαίου» του ΟΠΕΚ και αναρωτιόταν αν μια ακόμα πετρελαϊκή κρίση ήταν σε εξέλιξη (όπως και ήταν). Οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπιζαν την επιβράδυνση της ανάπτυξης και την άνοδο του πληθωρισμού, ή στασιμοπληθωρισμού, ένα νέο πρόβλημα που ήγειρε ερωτήματα σχετικά με τις ικανότητες των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής και την επάρκεια των οικονομικών τους μοντέλων. Εν τω μεταξύ, οι προσπάθειες για την ανοικοδόμηση του διεθνούς συστήματος ισοτιμιών Bretton Woods είχαν καταρρεύσει, ρίχνοντας βαριά σκιά στις προοπτικές για το διεθνές εμπόριο και την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.

Από τη σκοπιά του 2017, όμως, η αβεβαιότητα του 1977 μοιάζει σχεδόν αξιοζήλευτη.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η χρυσή εποχή της σταθερότητας και της προβλεψιμότητας που ήταν το τρίτο τέταρτο του εικοστού αιώνα, φαινόταν να έχει φτάσει απότομα στο τέλος της, για να αντικατασταθεί από μια περίοδο πολύ αυξημένης αβεβαιότητας.

Έτσι τουλάχιστον έμοιαζαν τα πράγματα το 1977. Από τη σκοπιά του 2017, όμως, η αβεβαιότητα του 1977 μοιάζει σχεδόν αξιοζήλευτη. Το 1977, δεν υπήρχε ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. Ο Τζίμι Κάρτερ μπορεί να μην έμεινε στην ιστορία ως ένας από τους καλύτερους προέδρους των ΗΠΑ, αλλά δεν απειλούσε με ενέργειες που έβαζαν ολόκληρο το παγκόσμιο σύστημα σε κίνδυνο. Δεν γύρισε την πλάτη του στις διεθνείς δεσμεύσεις της Αμερικής, όπως το ΝΑΤΟ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου.
Ο Κάρτερ δεν άρχισε πόλεμο με την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ ούτε γέμισε το διοικητικό συμβούλιο της με φίλους του που ήταν πρόθυμοι να θυσιάσουν χρήματα για την προοπτική επανεκλογής του. Αντίθετα, διόρισε τον Πολ Βόλκερ, έναν πυλώνα για την νομισματική σταθερότητα, ως πρόεδρο του Συμβουλίου των Διοικητών. Και παρόλο που ο Κάρτερ δεν πέτυχε στην εξισορρόπηση του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, δεν τον τίναξε και στον αέρα.

Μένει να δούμε αν ο Τραμπ θα εφαρμόσει δασμούς στα κινεζικά προϊόντα, θα αποκηρύξει τη Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής, θα αλλάξει το Συμβούλιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, θα υπονομεύσει τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Όλες οι πιθανές εκβάσεις κυμαίνονται από ελαφρώς καθησυχαστικές έως εντελώς καταστροφικές. Ποιος ξέρει τι θα συμβεί; Με τα σημερινά δεδομένα, ο Κάρτερ ήταν η ενσάρκωση της προβλεψιμότητας.

Το 1977, εξάλλου, οι προοπτικές για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ήταν ρόδινες. Η Δανία, η Ιρλανδία και, κυρίως, το Ηνωμένο Βασίλειο είχαν προσχωρήσει πρόσφατα σε μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα προσέλκυε μέλη, δεν τα έχανε. Ήταν μια λέσχη, όπου οι χώρες προσπαθούσαν να ενταχθούν ακριβώς για να πετύζουν ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη.

Το 2017, αντιθέτως, οι διαπραγματεύσεις γύρω από το Brexit θα συνεχίσουν να απλώνουν ένα σκοτεινό σύννεφο αβεβαιότητας.

Επιπλέον, για να στηρίξει την κοινή της αγορά, η ΕΚ είχε μόλις δημιουργήσει ένα περιφερειακό νομισματικό σύστημα, που είχε υπαινικτικά ονομαστεί το «φίδι μέσα στο τούνελ». Αν και απείχε από ένα τέλειο νομισματικό σύστημα είχε ένα πολύ θετικό χαρακτηριστικό: οι χώρες μπορούσαν να φύγουν όταν η οικονομική συγκυρία ήταν δύσκολη και να επανέλθουν εάν και όταν οι προοπτικές ήταν καλύτερες.

Το 2017, αντιθέτως, οι διαπραγματεύσεις γύρω από το Brexit θα συνεχίσουν να απλώνουν ένα σκοτεινό σύννεφο αβεβαιότητας πάνω από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πώς αυτές οι διαπραγματεύσεις θα προχωρήσουν και πόσο καιρό θα διαρκέσουν μπορούμε μόνο να εικάσουμε. Επιπλέον, τα κύρια ζητήματα που προκύπτουν από την απόφαση της Βρετανίας να φύγει – αν και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν και, μάλιστα, αν η ίδια η ΕΕ έχει μέλλον – παραμένουν ανεπίλυτα.

Στο μεταξύ, η νομισματική εστία της Ευρώπης δεν έχει ολοκληρωθεί. Η ευρωζώνη δεν είναι ούτε αρκετά ελκυστική για να προσελκύσει πρόσθετα μέλη ούτε αρκετά ευέλικτη για να δώσει στα μέλη της, που αντιμετωπίζουν προβλήματα, μια προσωρινή διέξοδο, με τον τρόπο που το έκανε το νομισματικό φίδι. Το ευρώ θα βγάλει την χρονιά, λόγω και του τρόπου που λειτουργεί η αδράνεια. Από εκεί και πέρα όμως, είναι δύσκολο να πει κάποιος.

Το 1977, οι αβεβαιότητες που προέρχονταν από τις αναδυόμενες αγορές δεν έφταναν στα ραντάρ των σχολιαστών. Οι αναπτυσσόμενες χώρες στη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ασία αναπτύσσονταν, αν και εξαρτιόταν όλο και περισσότερο από ξένα δάνεια. Η Κίνα ήταν ακόμη σε μεγάλο βαθμό αποκομμένη από τον κόσμο, δεν έμπαινε καν στη συζήτηση. Και ακόμα κι αν κάτι πήγαινε στραβά στον Τρίτο Κόσμο, οι αναπτυσσόμενες χώρες ήταν απλά πάρα πολύ μικρές για να βουλιάξουν την παγκόσμια οικονομία.

Η σημερινή κατάσταση δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετική. Όσα συμβαίνουν στην Κίνα, τη Βραζιλία ή την Τουρκία δεν μένουν στην Κίνα, τη Βραζιλία ή την Τουρκία.
Αντιθέτως, οι εξελίξεις στις χώρες αυτές έχουν επιπτώσεις πρώτης τάξης για την παγκόσμια οικονομία, με δεδομένο το πόσο οι αναδυόμενες αγορές αντιστοιχούν στην παγκόσμια ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Η Κίνα έχει πρόβλημα με ένα μη διαχειρίσιμο εταιρικό χρέος και μια κυβέρνηση της οποίας η δέσμευση για αναδιάρθρωση της οικονομίας είναι αβέβαιη. Η Τουρκία έχει ένα τεράστιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών κι ένα σπασμωδικό πρόεδρο σε μια ασταθή γεωπολιτικά γειτονιά. Και αν τα πολιτικά σκάνδαλα ήταν εξαγώγιμο προϊόν, η Βραζιλία θα είχε σαφές συγκριτικό πλεονέκτημα.
Παρότι “η εποχή της αβεβαιότητας” αφορούσε κάτι πολύ περισσότερο από το έτος 1977, συνέλαβε το σημείο των καιρών. Αλλά αν ο Galbraith έγραφε το ίδιο βιβλίο το 2017, τότε κατά πάσα πιθανότητα θα περιέγραφε το 1970 ως την εποχή της βεβαιότητας.

Πηγη: The Project Syndicate
* Ο Μπάρι Άιχενγκριν, καθηγητής Οικονομίας και Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Μπέρκλεϊ.