ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ
ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ
ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΡΙΣΕΙΣ
Ίσως στην επόμενη κρίση να δούμε (και) «ιδιώτες στρατιώτες»
Του Αντιστρατήγου ε.α. Δ. ΛΑΚΑΦΩΣΗ
Σήμερα ο κόσμος απέχει πολύ από παλαιότερα, οπότε η εύνοια του «ιδιώτη στρατιώτη» ταυτίζετο με τον μισθοφόρο, κακής μάλιστα ποιότητας, στις προαποικιακές και νεοαποικιακές συγκρούσεις. Βέβαια, χωρίς έκπληξη, η ιδέα της εμπλοκής «ιδιώτη στρατιώτη» (ιδιωτικού στρατιωτικού εταιρειών-οργανώσεων) στις διεθνείς κρίσεις έχει ήδη εισχωρήσει, προ πολλού, στη γεωστρατηγική πολιτική. Πράγματι, έχει ήδη καταστεί παγκόσμιο χαρακτηριστικό και επιδίωξη η ιδιωτικοποίηση μέρους του πολέμου και, κυρίως, την επιβολή και διατήρηση της ειρήνης στον κόσμο.
Κατά κανόνα, μέχρι τώρα, στις περισσότερες περιπτώσεις ο επαγγελματίας στρατιώτης καλείτο να αντιμετωπίσει την κρίση. Είναι, όμως, καιρός ο «ιδιώτης στρατιώτης» να αντικαταστήσει ή συμπληρώσει σ΄αυτό το ρόλο, στην πρώτη γραμμή, τον επαγγελματία στρατιώτη ;
Πώς, όμως εξελίσσεται η αντίληψη για τον ιδιώτη στρατιώτη (ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες ;
Η Γαλλία διατηρεί την περίφημη (κατά άλλους όχι) «Λεγεώνα των Ξένων, που προσομοιάζει με ιδιωτική στρατιωτική οργάνωση. Ενεργοποιήθηκε δε πρόσφατα στην Ακτή του Ελεφαντοστού. Η Γαλλία, όμως, έχει πάρει σκληρή στάση, όταν πέρασε, τον Απρίλιο 2003, πράξη για συμμετοχή σε μισθοφορικές δραστηριότητες, επεκτείνοντας τα εμπόδια για συνεργασία προσωπικών μισθοφορικών εταιρειών, στις οποίες πιστεύεται ότι οφείλεται μέρος των αναταραχών και κυρίως στην Αφρική.
Τι, όμως, προσελκύουν (άλλους απομακρύνουν) οι προτάσεις-προσφορές μιας σχεδόν αφανούς Βρετανο-αμερικανικής εταιρείας, που συγκροτείται από απόστρατους στρατιωτικούς ειδικών επιχειρήσεων, οι οποίοι, σε ορισμένες περιπτώσεις και υπό ειδικές συνθήκες, μπορεί να αποδειχθούν περισσότερο επαγγελματίες από τους κανονικούς στρατιώτες, όπως οι υποστηρικτές αυτής της ιδέας ισχυρίζονται.
Κατά άλλες πληροφορίες, η προαναφερομένη εταιρεία-οργάνωση προσέφερε για επέμβαση ειδική Ταξιαρχία από μισθοφόρους καταδρομείς στην πρωτεύουσα Μονροβία, για να συλλάβουν τον Πρόεδρο της Λιβερίας, που καταδικάσθηκε από διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου στη γειτονική χώρα Σιέρρα Λεόνε και θεωρήθηκε υπεύθυνος για τους θανάτους και το χάος που γονάτισε την χώρα.
Εάν εγένετο αποδεκτή αυτή η προσφορά, έναντι 4 εκατ. δολαρίων, θα ήταν δυνατό να αποφευχθεί η απώλεια αθώων πολιτών, που προκλήθηκε από την αποτυχία των Η.Ε. να ενεργήσουν γρήγορα, αφού εμπλέκονται σε χρονοβόρες διαδικασίες της άφιξης των κυανοκράνων και των διεθνών διπλωματικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν, βέβαια, και οι σκεπτικιστές γι΄αυτή την ιδιωτική προσφορά, χωρίς όμως να θεωρούν την ιδέα υπερβολικά παρακινδυνευμένη.
Επίσης, στην τελευταία 10ετία, η εκμίσθωση μισθοφόρων κέρδισε, κατά κάποιο τρόπο. Νωρίς το 1990, ένα κλασσικό Νοτιοαφρικανικό μισθοφορικό σώμα επενέβη στον από πολλές 10ετίες εμφύλιο πόλεμο της Αγκόλας και κατέλαβε, για λογαριασμό της κυβέρνησης, ελκυστικά μεταλλεία διαμαντιών. Το 1994 έχουμε την γενοκτονία στη Ρουάντα. Το σώμα αυτό προσφέρθηκε έναντι 150 εκατ. δολαρίων να αναπτύξει 1.500 στρατιώτες και να σταματήσει την εκεί «αναμπουμπούλα» εντός 6 μηνών. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, την τότε κυβέρνηση των ΗΠΑ απησχόλησε αυτή η προσφορά αλλά τελικά απορρίφθηκε και στην επακολουθήσασα σφαγή φονεύθηκαν 800.000 εκεί κάτοικοι, σε λιγότερο από 100 ημέρες.
Το 1995, ο Πρόεδρος της Σιέρρα Λεόνε μίσθωσε ιδιώτες στρατιώτες του προαναφερομένου σώματος για να υποστηρίξει την κυβέρνησή του από τους αντάρτες του Ενωμένου Επαναστατικού Μετώπου. Το σώμα αυτό, με μαχητικά Ρωσικά ελικόπτερα, πυροβολικό και από αέρα εκρηκτικά και εντός ενός (1) έτους, καταπολέμησε την εξέγερση και εκδίωξε τους επαναστάτες. Προκλήθηκαν μερικές παράπλευρες απώλειες, αλλά το πλείστον των κατοίκων χαιρέτησαν αυτούς τους στρατιώτες ως εθνικούς ήρωες.
Από τότε, αριθμός ιδιωτικών στρατιωτικών οργανώσεων έχουν στείλει και στέλνουν συμβούλους για να εκπαιδεύσουν τις νέες αστυνομικές και ασφαλείας δυνάμεις. Στην Κολομβία π.χ. ιδιωτικό σώμα εκπαιδεύει τις Κολομβιανές δυνάμεις και αποστέλλει συμβαλλόμενους στο σώμα πιλότους για να καταστρέψουν τους αγρούς των φυτών Coca. Επίσης, ανάλογο σώμα εκπαίδευσε την πολιτική αστυνομία στην Βοσνία και συνέβαλε στην προστασία της αποστολής των Η.Ε. στο Κόσσοβο. Ίσως, να αναλάβει και την αντικατάσταση της Αμερικανικής φρουράς του Προέδρου του Αφγανιστάν, Καρζάϊ, όταν έλθει προς τούτο ο χρόνος.
Για την περίοδο, από 1994 μέχρι σήμερα, έχουν συναφθεί συμβόλαια με ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, έναντι αρκετών εκατ. δολαρίων. Ειδικότερα, τα θέματα συνεργασίας αφορούν πτήσεις μαχητικών ελικοπτέρων στην Κολομβία, εκπαίδευση αστυνομίας στην Βοσνία και Κόσσοβο και δυνάμεων προστασίας του Αφγανού Προέδρου. Οι εκτιμήσεις φέρουν αυτή την συνεργασία, στον μετά τον τελευταίο πόλεμο στο Ιράκ, να έχει πενταπλασιασθεί της αντίστοιχης συνεργασίας του πολέμου του Περσικού Κόλπου, το 1991.
Ποιος, όμως, μπορεί να είναι ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα ;
Σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην Κροατία, Κολομβία και Σιέρρα Λεόνε, υπάρχουν πληροφορίες για εμπλοκή σε μάχες και του προσωπικού ιδιωτικού στρατιωτικού τομέα. Η παλαιά αντίληψη ότι ο μισθοφόρος είναι ένας πληρωμένος φονιάς έχει αρχίσει να αμβλύνεται, κάτω από τις σημερινές συνθήκες. Οι εποχές έχουν αλλάξει. Με καταλλήλους χειρισμούς και ειδικές εντολές από τους αρμοδίους διεθνείς οργανισμούς και κυρίαρχες κυβερνήσεις, ο «ιδιωτικός στρατός» μπορεί να αποβεί χρήσιμος στις παγκόσμιες ειρηνευτικές και ανθρωπιστικές επείγουσες αποστολές, όπως άλλοι πιστεύουν.
Πολλοί ειδικοί επί του θέματος βλέπουν τούτο θετικά, αφού, όμως, δεν υφίσταται εμπλοκή σε πραγματική μάχη και γίνεται κάτω από την αιγίδα διεθνούς οργανισμού ή εθνικής νόμιμης αρχής. Συζητείται από άλλους ότι μόνο ένα κράτος και οι κυβερνήτες του, έχουν το δικαίωμα να στέλνουν ανθρώπους στον πόλεμο. Εάν ένας «ιδιώτης στρατιώτης» πυροβολεί, τότε κάνει αυτό για άλλο λόγο, επειδή πληρώνεται από την εταιρεία του.
Τούτο σήμερα έχει ιδιαίτερη σημασία που μια ομάδα εξτρεμιστών τρομοκρατών κατόρθωσε να προκαλέσει απώλεια μερικών χιλιάδων αθώων πολιτικών (Σεπτέμβριος 2001), πράγμα που παλαιότερα μόνο ένα οργανωμένο κράτος μπορούσε να επιφέρει.
Στο σχεδιασμό της επιχείρησης «ΚΑΤΑΙΓΙΔΑ» στην Κροατία, συνέβαλαν και ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες, χωρίς όμως να επιβεβαιώνεται τούτο επίσημα, και οι οποίες επιχειρήσεις έκριναν την τύχη του εκεί πολέμου και οδήγησαν στη συμφωνία ειρήνης του «Dayton». Μεταφορικά ιδιωτικά ελικόπτερα βοήθησαν τους Νιγεριανούς ειρηνευτές στη Λιβερία και Σιέρρα Λεόνε, το 1998, με αποστολή μάλιστα να ανταποδίδουν τα πυρά εάν βάλλονται.
Ενίοτε, στους ειρηνευτές περιλαμβάνεται προσωπικό με βαρύ παρελθόν, όπως π.χ. στη δύναμη ειρηνευτών της Δ.Αφρικής, οπότε στις περιπτώσεις αυτές έχουμε συνέπειες χειρότερες από την απραξία.
Η Λιβερία πιθανόν να αποβεί η δοκιμή όχι κυρίως για διεθνή επέμβαση, αλλά για τον βαθμό στον οποίο η διεθνής κοινότητα είναι διατεθειμένη να στραφεί στον ιδιωτικό τομέα για βοήθεια. Πράγματι, τεραστία διεθνής βοήθεια απαιτείται για την τροφοδοσία και σταθερότητα στη χώρα, με μαζικές αερομεταφορές και στρατιωτική παρουσία κατά τη διάρκεια της κρίσης, πράγματα που υπάγονται στην αρμοδιότητα των Η.Ε.
Όλα αυτά θα πάρουν τουλάχιστον δύο (2) χρόνια και θα απαιτήσουν την συμμετοχή του διεθνούς πολιτικού τομέα και θα συμπεριλάβουν την συγκρότηση των κυρίων υπουργείων και ενός (1) επαγγελματικού στρατού στη Λιβερία. Ένιοι αστυνομικοί θα βοηθήσουν στη συγκρότηση της αστυνομικής δύναμης. Οι μαχητές και από την πλευρά των επαναστατών και της κυβέρνησης, πρέπει να διαλυθούν και να εκπαιδευθούν εκ νέου. Αλλά στην ανασυγκροτούμενη κοινωνία μια νέα γενεά «ιδιωτών στρατιωτών» χωρίς αμφιβολία, θα βρει σημαντικούς ρόλους στην όλη ανασυγκρότηση.
Οι ΗΠΑ δεν έχουν το στρατιωτικό προσωπικό που απαιτείται για να εκπληρώσουν όλες τους τις παγκόσμιες υποχρεώσεις ασφαλείας, που καθημερινά αυξάνονται. Καθόσον η παγκόσμια στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ αυξάνεται και οι απαιτήσεις για προσωπικό μεγαλώνουν, είναι επιτακτικό να στρέφονται, όλο και περισσότερο, στις ιδιωτικές εταιρείες για να μπορέσουν να εκπληρώσουν την αποστολή τους στο εξωτερικό, ως μόνη υπερδύναμη.
Μήπως, η συμμετοχή σε ειρηνευτικές αποστολές αποπροσανατολίζουν τον πραγματικό μαχητή ;
Αναπόφευκτα καθόσον η χρήση των «ιδιωτικών στρατιωτικών εταιρειών», αυξάνεται, οι αντιπαραθέσεις οξύνονται περισσότερο. Ανέκαθεν, δεν υφίστατο σαφής διαχωριστική γραμμή μεταξύ αποστολής μάχης και αποστολής συμβούλων και λογιστικής υποστήριξης επιχείρησης διευθέτησης κρίσης.
Οι συμμαχικές δυνάμεις στον τελευταίο πόλεμο στο Ιράκ, με μία παρέλαση 21 ημερών προς τη Βαγδάτη, κατέλαβαν τη χώρα. Όμως, στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι στερούνται στρατιωτικής αστυνομίας και ειδικού για πολιτικές υποθέσεις τεχνικού προσωπικού και προσωπικού τήρησης της σταθερότητας στους δρόμους, για να κερδιθεί η ειρήνη. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι εισβάλλουσες δυνάμεις είναι ολιγότερες από αυτές που απαιτούνται μετά το πυρ. Προς τούτο, τώρα οι ΗΠΑ στρέφονται στα Η.Ε. για βοήθεια διεθνούς δύναμης και στους φίλους και κυρίως από τη «Νέα Ευρώπη», Κ. Αμερική και Ν.Α. Ασία, για το Ιράκ.
Το κτύπημα του ανεπαρκούς φυλασσομένου στρατηγείου των Η.Ε. στη Βαγδάτη, προκάλεσε συζήτηση για αύξηση της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ, ως μόνης υπερδύναμης, όχι μόνο στο Ιράκ αλλά και παγκοσμίως. Όμως, σήμερα οι ΗΠΑ έχουν εξαπλωθεί υπερβολικά (σε 120 χώρες) και η κάλυψη επιπρόσθετων αναγκών πρέπει να γίνει με εναλλακτικούς τρόπους, όπως από τον ιδιωτικό τομέα και από μεταρρυθμίσεις του ενεργού στρατού (όχι μαχητές σε δευτερεύοντα καθήκοντα).
Οι ΗΠΑ έχουν αναπτύξει στο εξωτερικό 368.000 στρατό και αρκετοί από αυτούς τους στρατιώτες έχουν εμπλακεί σε αποστολές διατήρησης της ειρήνης. Τα τελευταία 35 χρόνια από τον πόλεμο στο Βιετνάμ 1968, οι Αμερικανικές δυνάμεις μειώθηκαν από 3,5 εκατ. σε 1,4 εκατ. Πριν από την 11ην Σεπτεμβρίου 2001, μόνο το 20% του ενεργού στρατού των ΗΠΑ ήταν στο εξωτερικό και σχεδόν ελάχιστοι από τους εφέδρους και την εθνική φρουρά. Ενώ τώρα, το ½ του ενεργού στρατού και το ¼ της εφεδρείας και της εθνικής φρουράς, είναι στο εξωτερικό.
Ο ενεργός στρατός που κυρίως αντιμετωπίζει τις υψηλής έντασης κρίσεις, έχει πέσει από 1,6 εκατ. το 1968 σε 480.000 σήμερα. Η ιδέα «συγκρότησης κράτους» και «διατήρησης της ειρήνης» από τον ενεργό στρατό έχει «ξεθωριάσει». Οι αποστολές αυτές αποπροσανατολίζουν τον ενεργό στρατό από την πραγματική μάχη και τον εθίζουν σε περισσότερο θεωρητικές αποστολές, που μπορούν να γίνουν καλύτερα από τον πολιτικό τομέα (εθελοντές – ιδιωτικό προσωπικό και οργανώσεις).
Για αποστολές διατήρησης της ειρήνης, οι Ένοπλες Δυνάμεις συνήθως δεν είναι εκπαιδευμένες. Η αποστολή π.χ. των αρματιστών περιορίζεται μέσα και από μέσα από τα άρματα. Δεν φαντάζονται ποτέ να παρέχουν στα θύματα πολέμου τροφή και νερό. Άλλες αποστολές σε αεροδρόμια και γενιά για μεταφορές ταιριάζουν περισσότερο στο πολιτικό προσωπικό. Το στρατιωτικό προσωπικό δεν μπορεί να υπερβεί το τρίπτυχο : ο πρώτος στρατιώτης πολεμά, ο δεύτερος αναρρωνύει/ανακτά δυνάμεις και ο τρίτος προετοιμάζεται για τη μάχη. Οποιαδήποτε άλλη διάσταση, εκτρέπει τον μαχητή από την πολεμική του αποστολή. Πέραν των πολεμιστών, που έχουν αποστολή την υπεράσπιση ή διατήρηση ή κατάληψη εδάφους και καταστροφή του εχθρού, απαιτούνται μονάδες ειδικές για ειρηνευτικές αποστολές, τις οποίες ο πολεμιστής παραδοσιακά είναι απρόθυμος να εκτελέσει.
Οι ανθρωπιστικές και ειρηνευτικές αποστολές απαιτούν άλλο καταμερισμό ευθυνών. Κρίνεται σκόπιμο η στρατιωτική ή πολιτική-ιδιωτική αστυνομία (παραδοσιακά εφεδρεία) να έχει ενεργό ρόλο, ενώ ο ενεργός στρατιώτης, όπως ο αρματιστής) παραδοσιακά ενεργός) να έχει ρόλο εφεδρείας. Σε αυτές τις δραστηριότητες μάλλον εξυπηρετείται καλύτερα η αποστολή από εθελοντές πολιτικού τομέα, παρά από τους υποχρεωτικά στρατευμένους που είναι ίσως καταλληλότεροι αλλού, όπως εθνικές αποστολές, υπεράσπιση πατρίου εδάφους κ.λ.π.
Η ενεργοποίηση, όμως, του πολιτικού τομέα απαιτεί μίσθωση, συγκρότηση και εκπαίδευση, ώστε να είναι δυνατό να εκτελεί αποστολές που τώρα εκτελούν πραγματικοί πολεμιστές, όπως ταχυδρομεία, πλυντήρια, μεταφορές, τροφοδοσία, κατασκευές υποδομών κ.λ.π. Οι απελευθερωμένοι από δευτερεύοντα καθήκοντα πολεμιστές μπορούν να εκπαιδεύονται πιο γρήγορα και φθηνότερα από άλλους πολίτες και να πάρουν όπλα και να ανέβουν στα άρματα. Ο πολιτικός τομέας είναι προτιμότερο να αναλάβει ειρηνευτικές ή ανθρωπιστικές αποστολές των Η.Ε. Με αυτό τον τρόπο τα Η.Ε. μπορούν να ανεξαρτοποιηθούν από την σημερινή στρατικοποιημένη διεθνή εξωτερική πολιτική των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες οπωσδήποτε επιδιώκουν με τη δύναμη να επιβάλουν τα εθνικά τους συμφέροντα.